A sección terceira da Audiencia Provincial da Coruña declarou que o pazo de Meirás e as leiras incluídas no recinto son propiedade do Estado, tal e como decretou o Xulgado de Primeira Instancia número 1 da Coruña o pasado mes de setembro. Ademais, na sentenza que responde ao recurso de apelación presentado pola familia Franco, condena os herdeiros a desaloxar esas propiedades, “deixándoas libres e ao dispor do Estado español, con liquidación dos gastos útiles e necesarios”, e ordenou a cancelación das inscricións rexistrais contraditorias sobre os predios.

O tribunal acordou declarar inexistente, desde o punto de vista xurídico, a doazón do inmoble e mais os predios realizada en 1938 a Francisco Franco. Os xuíces tamén decretaron nula, por “simulación absoluta”, a escritura de compravenda de 1941 pola que supostamente lle venderon a Francisco Franco o inmoble. Ademais, consideraron “ineficaz” a partición da herdanza de Franco correspondente aos terreos de Meirás, do mesmo xeito que a doazón de diversas parcelas situadas no recinto do pazo que foron doadas por Carmen Polo á súa filla.

Os maxistrados do tribunal provincial confirmaron a sentenza de primeira instancia no relativo á propiedade do pazo, pero revogaron parcialmente a resolución noutras cuestións. Así, recoñécenlles aos apelantes o dereito para seren resarcidos nos gastos necesarios en que incorreron para a conservación do inmoble, pois consideran acreditado que realizaron “múltiples obras de rehabilitación e mantemento” e que, tras o incendio de 1978, executaron “múltiples reparacións”. Os xuíces entenden que é “obvio” que se o edificio estivese abandonado durante corenta e cinco anos “o seu estado actual sería ruinoso”. A cantidade que deberá aboarlles o Estado por eses gastos definirase na fase de execución da sentenza.

No que respecta á liquidación do estado posesorio (restitución dos gastos en que podería incorrer a familia mentres foi titular do inmoble), a maxistrada de primeira instancia entendeu que non cabía porque a propiedade foi incorporada ao patrimonio da familia Franco “de mala fe”.

Os maxistrados da Audiencia Provincial, con todo, consideran que non hai probas de que os demandados fosen conscientes de que o título de propiedade do seu avó fose inválido. “Para estes herdeiros, o inicio da súa propiedade é unha inscrición no Rexistro da Propiedade de Betanzos en 1941 dunha escritura de compravenda outorgada ante notario, na cal o seu avó lle compra á nora de dona Emilia Pardo Bazán o pazo. Predio que en 1976 foi adxudicado á súa avoa, posteriormente pasa a ser propiedade da súa nai e, agora, deles. Todo cunha cadea de transmisións aparentemente impecable. Non se albisca a razón pola que debesen ser conscientes dunha suposta irregularidade na súa adquisición”, indica a Audiencia, á vez que subliña que a crenza de que a adquisición era correcta tamén está avalada polo feito de que, tras a morte de Franco en 1975, “levan máis de catro décadas utilizando o pazo de forma pública, pacífica, ininterrompida e en concepto de donos”.

Ademais, os maxistrados destacan que “como tales donos” foron tratados ata o de agora pola propia Administración. “Aínda que se dese por certa a mala fe posesoria en Francisco Franco, non necesariamente se transmite aos seus herdeiros. A reivindicación da propiedade é un evento totalmente novo que se produce agora por vez primeira. A Administración nunca os requiriu para que entregasen a propiedade dun inmoble que agora se considera de dominio público”, subliñan.

A Audiencia indica que Francisco Franco tentou regularizar a situación do pazo no rexistro porque o pergamiño de doazón “non era documento hábil para obter a inmatriculación ao non ser unha escritura pública”. Os xuíces aseguran que buscar unha fórmula para “legalizar” unha propiedade “de ningún xeito supón a mala fe na posesión”, pois afirman que “non necesariamente se fai para ocultar unha posesión de mala fe, senón que se pode tramitar para regularizala de boa fe”.

O tribunal tamén acolle a alegación dos recorrentes en canto a que a proba practicada “acredita que a intención final do Xunta Pro Pazo do Caudillo foi doarlle as Torres de Meirás á persoa de Francisco Franco, non ao Xefe do Estado, nin ao Estado”. Así, entende que foi “un agasallo persoal ao xeneral que estaba a gañar a guerra e cuxos favores pretendían granxear os promotores”. Os xuíces, con todo, advirten que esa intención “nunca chegou a ser efectiva” xuridicamente pola forma en que se doou, xa que nunca se outorgou unha escritura pública. “A intención era doar á persoa, pero nunca se chegou a doar a ninguén”, conclúen.

A Audiencia reflicte na resolución as súas dúbidas sobre quen exerceu desde 1940 ata 1974 como dono do pazo de Meirás, se o Estado ou Francisco Franco a título persoal, pero subliña que, ao seu xuízo, o relevante é que os terreos lindeiros ao edificio “os ocupa o aparato do Estado desde o primeiro momento, despregando a súa capacidade de exercer a forza sobre os cidadáns”, así como que o Estado é o que realiza as obras de acondicionamento. Conclúe a sala que, ata 1975, “se fai cargo da totalidade dos gastos inherentes á propiedade, obras de mellora e mantemento”. Desde 1975 ata a actualidade, segundo a resolución, son os herdeiros os que asumiron eses custos de mantemento, polo que a Audiencia lles recoñece o dereito para seren indemnizados.

Con relación á escritura pública de compravenda de 1941, o tribunal observa que “non se vende nada, é unha mera aparencia dun negocio inexistente”. Os xuíces subliñan que esa escritura é “unha fantasía total” que se outorga ante notario “para crear unha ficción, plasmar un negocio xurídico non existente, pero logrando un título aparente que si se pode presentar ante o Rexistro da Propiedade”.
Contra a resolución da Audiencia Provincial pode interpoñerse recurso de casación ou recurso extraordinario por infracción procesual ante o Tribunal Supremo. Alternativamente, e incompatible cos anteriores recursos, se se considerase que a sentenza infrinxe normas de Dereito Civil de Galicia, pódese recorrer en casación ante o Tribunal Superior de Xustiza de Galicia.